Soms lees je dat thee cafeïne bevat, soms wordt het theïne genoemd. Theïne en cafeïne zijn hetzelfde - maar ze werken verschillend. Met andere woorden, thee en koffie bevatten allebei cafeïne (of het chemische naam: 1,3,7-trimethylxanthine), maar de cafeïne in thee komt op een andere manier vrij in het lichaam en beïnvloedt andere delen van het lichaam dan de cafeïne in koffie. De verschillen zijn opmerkelijk genoeg dat het logisch is om verschillende namen te gebruiken, cafeïne en theïne, ook al is de chemische stof hetzelfde. Ik zal hieronder eerst de basisverschillen tussen cafeïne in thee en koffie behandelen, en daarna een aantal verschillen tussen de verschillende soorten thee.
Koffie pakt zwaarder uit dan thee, ook al bevatten koffiebonen verhoudingsgewijs minder cafeïne dan theebladeren, ruwweg 1,1 tot 2,2% per boon tegenover ongeveer 3,5% per blad. Dit zijn erg ruwe getallen, want de werkelijke inhoud van een blad of boon varieert met veel factoren, van de specifieke plant tot de omgeving waarin deze groeit, tot het seizoen waarin het blad of de boon wordt geoogst. Hoewel alle theebladeren afkomstig zijn van hetzelfde plantengeslacht, de camellia sinensis, kan het cafeïnegehalte variëren.
Maar waarom is het effect van cafeïne in thee milder dan bij koffie? Ten eerste geeft koffie veel meer cafeïne af in je kopje dan thee. Daar zijn twee belangrijke redenen voor. Cafeïne is beter oplosbaar bij hogere temperaturen, wat betekent dat er meer cafeïne vrijkomt in het hetere water dat gebruikt wordt om koffie te zetten. En de koffieboon wordt gemalen, waardoor er meer cafeïne vrijkomt in het brouwsel.
Hetzelfde principe geldt voor verschillende theesoorten: een hele bladthee, zoals we die bij Amsterdam Teas verkopen, zal relatief minder cafeïne afgeven dan een doorsnee zakje thee, dat meestal blaadjes bevat die in kleine stukjes zijn gehakt met behulp van het CTC-proces (of Cut, Tear, Curl). Daarentegen zal matcha, waarvan het blad in poedervorm is gemaakt en in zijn geheel wordt geconsumeerd, een relatief hoge hoeveelheid cafeïne afgeven. Maar om de redenen die ik zo ga uitleggen over de chemische eigenschappen van thee, zal de cafeïne uit matcha - net als bij alle andere theesoorten - een heel ander effect hebben dan koffie, minder een schok en meer een oppepper, als je begrijpt wat ik bedoel (en dat doe je waarschijnlijk als je goede thee hebt gedronken).
Laat ik het hebben over de redenen voor het verschil, dat te maken heeft met de chemische samenstelling van het theeblad. In thee is cafeïne gebonden aan andere elementen, die tannine worden genoemd en ook bekend staan als catechinen. Catechinen zijn polyfenolen met bindende eigenschappen en gerelateerde, antioxiderende effecten. Je kunt meer lezen over deze voedingseigenschappen op onze pagina over voeding. Wat cafeïne betreft, remmen de tannines het vrijkomen van cafeïne uit het brouwsel in het lichaam. Dit betekent dat de cafeïne in een kopje thee langzamer vrijkomt en meer tijd nodig heeft om in het lichaam opgenomen te worden.
Voor een deel helpt de langzame afgifte van cafeïne in thee om een ander verschil met cafeïne in koffie te verklaren, het verschil waar ik het over had met matcha, de lift versus de schok. Cafeïne in koffie gaat rechtstreeks naar het hart- en vaatstelsel en de bloedsomloop, wat de hartslag versnelt en die beroemde koffiestoot veroorzaakt. De langzame afgifte van cafeïne uit thee gaat meer naar de hersenschors, met effecten op het centrale zenuwstelsel en het cardiovasculaire systeem. Dit geeft thee de zachtere, cerebrale stimulatie waarmee het al wordt geassocieerd sinds de eerste consumptie onder de monniken van China en Japan, waar het van oudsher in verband wordt gebracht met meditatiepraktijken. Je kunt hier en hier meer lezen over deze historische associaties.